Хүүгийн үгс

Нэг юм бичих гэж байгаад нэлээн далийгаад баахан юм биччихлээ. Дуустал нь уншаад санал бодлоо үлдээгээд сайн мууг нь үнэлээд гарвал хэн хэндээ хэрэгтэй юм уу гэж энэ бичлэгээ мөхөс би үнэлээд байгаан Уншаад гараарай андаа. Бага зэрэг нуршаад хэн бүхний мэдэх зүйл бичсэн нь байгаа, гэхдээ бас хэрэг болох ч зүйл тэр дунд яваа байх. Хасаж таначихаж чадсангүй жоохон цаг зарцуулахыг гуйж байна шүү.

Даяар Монголчууд хэзээ нэгэн цагт нэгдэн хүчирхэгжээсэй гэж боддоггүй Монгол хүн гэж байхгүй байх аа. Зарим нь боломжгүй бүтэхгүй, болохгүй ч гэх нь ч бий л байх.

Саяхан шуугиан тариад өнгөрсөн "han" блогийн хувьд бидэнд олон зүйл сануулж, сэрээж өглөө гэж хувьдаа бодож байгаа. Хэдий буруу зүйлүүд (миний өнцгөөс харахад) байсан ч гэсэн санаагүй, мартсан явсан зүйлсийг дэлгэж гаргаж өгсөн тэдгээр залууст баярлалаа. Ер нь бид их ойворгон, юмны цаад учрыг олоогүй байж алж талах уралцах дээрээ амархан хүрэх улс юмаа... Би ч бас нэлээн дайрсан...

Өвөр Монгол, Тува, Халимаг, Буриад, Хазар, Шинжан Уйгур... Ер нь аль нь ч гэсэн хүн ам нь Монголоос гадна цус холилдсон эрлийз, хурлийз болсон л байгаа болов уу. Даяар Монголчууд яг нэг улс болоод нэгдчихнэ гэж ойрын 100 жилдээ л байхгүй биз. Гэсэн ч Хэрвээ Хятад задарлаа гэхэд Өвөр Монгол гэсэн тусгаар улс болоод ах дүүгийн харилцаатай нэгдэн, хамт оршиж яагаад болохгүй гэж.
Би Монгол цусыг, Монгол генийг, Монгол омогшилыг хужаа байтугай хаанахын генээс ч илүү хүчтэй гэж боддог. Ямар ч үндэстний цус холилдсон байлаа гэсэн. Харин бид эрлийз хурлийзаар нь дуудаад бусад гадаад Монголчууд(энд Хятад утгаар нь биш шүү.)-ыгаа өөрсдөөсөө түлхэж болохгүй. Харин ч болдогсон бүр мөсөн нэгдээд жинхэнэ цагаан хэрэмнээс Сибирийг хамарсан Монгол гүрнээ байгуулахсан гэсэн нууцхан хүсэл цээжний мухарт хадгалагдан явдаг.
Гэтэл бид өөр дотроо нэг нэгнээ "энэ эрлийз, энэ хурлийз" гээд байвал юу болох вэ?

Саяхан нэг найз маань нэг охинд дурлаад үерхсэн юм. Нэг өдөр над дээр ирээд "яах вэ, тэрний эмээ нь Хятадын эрлийз юм байна." гэсэн. Тэр үед би ч бас энэ бүхнийг сайн ойлгоогүй, эрлийз хурлийз гээд дургүй л явсан... Гэхдээ тэр үед ч хэлсэн л дээ. Тэр чинь өвөө нь Монгол аав нь Монгол юм чинь Монгол л болно. Үерхээд л үз аяндаа л таарч тохирохгүй, зөрчилдөөд байвал салах биз дээ гэсэн...

Хятад цустай гэдгээ, нуудаг ичдэг нь ч байдаг л биз. Гэхдээ Монголоо гэж бодоод, Монголынхоо төлөө зүтгээд л явбал Монгол л хүн. Тийм болохоор эрлийз хурлийз гэж нэгнээ чичлэж, дотроо хагаралдах нь утгагүй юм байна гэдгийг ойлгож авлаа.

Шинжлэх ухааны үүднээс нь үзэхэд генийн селекц гэж байдаг. Ямарваа улс үндэстний цусанд өөр цус сэлбэж явдаг. Монголын их хаад маань ч гадны хаадын охидыг хатан болгож авдаг байсан. Энэ нь нэг талаар өөрийн цусыг сэлбэж генийн селекц хийж байгаа хэлбэр байсан байгаа юм.
Харин Монголчууд эрэгтэй хүүхэд голомт сахих учир харийн эхнэр авч ирж болно. Эм хүн бол эр авчрахгүй эрд очих учиртай гэдэг байсан. Нарийн учрыг сайн мэдэхгүй ч "махан төрөл" гээд эхийн талын удмаа 3 үеэр цус холддог "ясан төрөл" гээд эцгийн талын удмаа 9 үеэр цус салдаг гэж Монголчууд үздэг байсан. Ямар учиртайг нь сайн мэдэхгүй. Ямартай ч дээхэн үедээ дээдсүүд бол нутаг нугаасаа хатан авахыг цээрлэж аль болох холоос бэр гуйдаг байсан гэдэг. Мөн Хангай нутгийнхаа өвөлдөө оторлож нүүдэллэн говь руугаа очиж тэнд залуус танилцан нэгнээ олдог ч байсан байж мэдэх.

Харин өглөө бүр өмнө зүгт Хятад улс буйг байнга санаж хэзээ ч биднийг залгиж мэдэх хорон санаат лууны саварт өртөхгүйн тулд бид ухаантай зоригтой, шалмаг хүчтэй, хоорондоо эв нэгдэлтэй, үнэнч шударга байх хэрэгтэй. Бидний өрсөлдөгчид бол жинхэнэ Хятадууд, Монголыг өөртөө нэгтгэх гэсэн, нөлөөллөө тогтоох гэж санаархагч улсууд болоод залхуу хойрго архичин байдал маань бидний дайсан болохоос бидний нэгэн хэсэг болсон Монгол цустангууд биш юм байна.

Цагаан сар ч бас зүгээр нэг баяр тэмдэглэх биш, ах дүү, төрөл төрлөө мэдэлцэж хүн бүртэй эрэмбэ дараатай мэндлэн хүндлэх ёс юм. Жоохон хүүхдээ дагуулж айл хэсцгээдэг, халаасан бууз өгдөг гэж бичсэн байсан.

Үүн дээр хэлэхэд нялх хүүхдээ харин ч өвгөд өтгөсдөө, төрөл садандаа танилцуулж бүл нэмснээ дуулгах ёстой баяр юм л даа. Ямар хөрсөн буузыг хүйтнээр нь өгөлтэй биш, эсвэл малынхаа, газар шорооныхоо хишиг буяныг хаялтай нь биш. Ер нь бол жигнэх үйлдэл бол нян устгах арга болохоор шинжлэх ухааны үндэслэлтэй л халаалт байгаад байгаа юм.

Гэхдээ бид хэтрүүлэн бэлэг сэлт гэж хужаагийн хэрэгцээний шаардлага хангахгүй бараа солилцож, шавар шавхайтай гутлаар гэрээ тууцуулдаг нь худлаа бишээ. Тэгээд зарим нэг ийм саналууд байна л даа. Бэлэг сэлтэнд бол үнэтэй цайтай нь чухал биш чихэр жимс, боов шоов, бууз банш, мах энэ тэр солилцож бас болно шүү дээ. Хуучин бол тэгдэг л байсансан... (тэр үед амьдарсан юм шиг ярьчихлаа гэхдээ л ээж, аав, эмээ өвөөгийн хэлдэг үг шүү.)

Бас цагаан сараар нэхх баян айл болох гэж хивс дэлгээд байх нь утгагүй. Сайхан шалаа дэлгээд хөлний алчуур үүдэндээ норгоод давхарлаж тавиад зочдоо хүндлэж бас болох мэт... Тайлах нэг нь тайлаад таавчиг өмсөнө л биз, тайлахгүй нэг нь гуталтайгаа л орно биз.. г.м бодоод өөрсөндөө хүндрэлгүй сайхан хамаатан саднаараа хэсээд идэж уугаад, инээж хөхрөөд баярлавал болохымаа.

Ер нь бол хамгийн ахмад айлдаа бүгд тал бүрээс бууз, мах энэ тэрээ өөрснөө барьж очиж золгоод идэж уугаад явчихдаг байсан байгаам. Тэгээд бүх айлаар хэсэх шаардлагагүй, угаасаа өвлийн хүйтэнд морьтой бүх хамаатныхаа айлаар орно гэвэл ч утгагүй... Тийм болохоор хамгийн ахмад хүнийдээ хамаатан саднууд цуглаад тоглож наадаж өнгөрөөдөг.
Гэтэл одоогийн цагаан сар бол нэгнийд нь очоод нөгөөгийнд нь очихгүй бол уурлуулж гомдоодог, эсвэл айл хэсэхээс бараг ихэнхи дунд насныхан залхчихсан байдаг... Системээ өөрчлөе Энийг төр мань мэтэд хийж өгөхгүй, уг нь  өөрснөө чадах зүйл. Зохион байгуул, хамаатнууд дотроо менежер бай л даа. Өвөө эмээгийнх тань жижигхэн бол аль боломжийн том айлдаа цугла, Тэгээд нэгнийгээ хүндрүүлэхгүйн тулд бүгд ууж идэх бууз банш мах шөл аль амттайгаа бариад оч.

Буузыг зарим хүн Хятад хоол юм уу гэх мэт эргэлздэг. Энэ талаар урьд нь форум, мэилийн листээр хүмүүс бишгүй асууж эргэлзэцгээж байсан. Бууз, хуушуур бол цэвэр Монгол хоол юм.
Зарим нь бүр үг зохиогоод хятадууд
Муу махаа гуриланд ороож
Муухай хүүхнээ торгонд ороож борлуулдаг гэж ярих нь ч бий.
Гэхдээ бас тийм биш юмаа. Хөргөгч гэж юм гараагүй байсан дээр үед борцлож махыг хадгалдаг байсан ч заримдаа бороо ихтэй чийг ихтэй үед муудах тохиолдол их байдаг. Малынхаа түүхий эдээс хаягдал гаргахыг хүсдэггүй дээдэлдэг Монгол түмний хувьд мах хаяна гэдэг бол тийм ч сайхан зүйл биш. Тийм болохоор бууз гэдэг хоолыг бодож олсон байгаа юм. Учир нь бууз бол гуриланд ороогоод, битүү ууранд жигнэсэн тохиолдолд доторх нян нь бүрэн устах, нэг ёсондоо автоклавт хийгээд хордлого авахааргүй болгоод идэж байна гэсэн үг л дээ. Ингэж анх бууз гээч хоол үүссэн бөлгөө. Жигнэх аргыг Монголчууд эм тан хийх маш олон аргад эртнээс ашигладаг, байгалын зүйлийг чанах, утах, жигнэх зэргээр хэрэглэхийгээ "номхотгох" хэмээн нэрлэдэг байсан нь буй.

Ер нь бол Чингис хаанаас ч өмнө бууз байсан байх. Монголчууд огт тариа будаа тарьдаггүй байсан мэт зарим хүмүүс ойлгодог, Монголчууд ердөө л бусдыг дээрэмдэн тоноод амьдарч байсан мэт Баабар гуай хүртэл бичсэн байх нь бий.

Бас тийм биш юмаа. Үнэндээ Чингис хааны үед ч Монгол нутаг дээр олон янзын омгууд оршин амьдардаг байсан ба нүүдэл хийдэггүй тариа тариад, дарх, мужаан хийгээд бусадтайгаа хүнс, эд юмсаа солилцоод амьдардаг байсан овог аймгууд цөөнгүй байдаг байсан. Харин ч хамгийн сайн төмрийг Монголчууд хайлж байсан түүхэн баримт, олдворууд зөвхөн Монголын нутаг дэвсгэр, эртний булш бунхнаас олддог гэдэг. Бас тариа тарьж ургуулдаг багажнууд ч эдэн дундаас цөөнгүй олддог. Ер нь ч малаа алаад, махаа идэхэд ядаад л хутга хэрэг болно, байлдаж хүний юм булаахад сэлэм хэрэг болно биз? Тэрийг хэн хийх вэ өөрснөө л хийнэ. Тэгэхээр Монголчууд хүн дээрэмдээд л идэж уугаад явдаг юм шигээр бичиж, ойлгодог хүмүүст жоохон харамсмаар байдаг юм. Нэг юм хэрэг болохоороо хаа байсан хятад руу очиж суурин нөхдөөс булааж авахаар морь унаад хэдэн зуун км давхидаг байсан гэвэл инээдтэй биз дээ

Бүгд л морь унаад давхидаг малчид байсан гэж хадуурч бас болохгүй юмаа. Бауза гээд Хятад үг байдаг ч тэр үгийг Хублай хааны үед Монголчуудаас Хятадууд авсан. Ер нь Монгол хятад хэлнүүдэд нь хэн нь хэнээсээ авсан нь мэдэгдэхгүй ижил төстэй үгнүүд бий. Байх нь ч гарцаагүй зүйл. Нэгэн цагт Хятад Монголын нэг хэсэг байсан тиймээс тэр үеийн Монголчуудын дэлхийг дайлан хурааж ирсэн соёл, мэдлэг, бидний хэлнээс багагүйг нь Хятадууд хүртсэн нь гарцаагүй.

Яагаад би дандаа Монгол бичиг гээд л сайхан крилл бичиг байхад домбоороод хэрэггүй шахам болсон, хэлнээсээ хазайсан "Өвөр Монгол"-чуудын бичгийг буцааж өөрийн болгох гээд л бичээд байдаг вэ? гэхээр Чингис хаан хэл, бичиг бол үндэстний агуу байдал үнэ цэнийг юу харуулдгийг ойлгодог байсан. Хүмүүс нь хэрэлдэхдээ хүртэл хэн бүхний мэдэх хараал ерөөл биш шүлэглэсэн нарийн, битүү утгатай үгсээр нэгнээ хэлдэг байсан хүмүүс шүү дээ.
Хятад ханзнаас авхуулаад тэр үеийн олон бичгээс Уйгарын бичгийг сонгон санаа аван Монгол, хэлэндээ зохицуулан энэ бичгийг сонгосон нь тэр агуу хүний ирээдүйг харсан асар нарийн сонголт байсан байх гэж би хувьдаа бодож явдаг.

Чингис хаан өөрөө үнэнч шударыг эрхэмлэн хууран мэхлэгч этгээдийг үздэггүй, шударга бусаар хүний юм булаах, хулгайлахыг хамгийн ихээр эсэргүүцдэг, юмыг юуны түрүүнд хүчээр биш эвээр шийдэхийг эрхэмлэдэг хүн байсан нь маш олон баримтаар түүхэнд тэмдэглэгдэн, гадаадын жуулчдын дурсамжинд үлдсэн байдаг.
Тийм болохоор Монголоо гэсэн эзэн Чингисийнхээ сургаалиар, үндсээ гэсэн үзэл цусанд чинь байдаг бол хууран мэхлэх, хулгайч, худалч гэж цоллуулахаас сэрэмжлэн ийм үйлдлүүдийг хийхгүй явцгаая залуусаа.

Тиймээ бид агуу Чингис хааны үр удам, эрэлхэг зоригт, агуу их Монголчууд билээ!


Бичлэгийг нэрийг дурдалгүй хуулбарлан нийтлэх холбох нь чөлөөтэй!

Tаалагдсан, таалагдаагүй, засаж залруулмаар, зүрх сэтгэлээ илчилмээр, зүгээр л бичмээр ч юм уу ер нь л ямар нэгэн зүйл байвал сэтгэгдлээ бичиж үлдээгээрэй. ;-)